Dişliler, tarihi ve çalışma prensipleri.

---

Anahtar Noktalar:

- Dişli Çark nedir?

- Dişlilerin Tarihi

- Dişlilerin çalışma prensipleri

- Dişliler arasındaki formül

---

Dişli Çark nedir?

Dişliler ya da dişli çarklar, tork ve hız iletmek veya dönüştürmek üzere başka uyumlu dişli çark parçasıyla birbirine geçen kesilmiş dişlere veya bazı durumlarda sonradan eklenmiş dişlere sahip dairesel bir makine elemanıdır.

Dişlilerin Tarihi

Dişlilerin bilinen en eski örnekleri Çin'de bulunmuştur ve MÖ 4. yüzyıldan kalmadır. Bu örnek şu anda Çin'in Henan Bölgesi Luoyang Müzesi'nde sergilenmektedir. Avrupa'da bulunan en eski dişliler ise, astronomik konumları hesaplamaya yarayan Antikythera Düzeneği'nin içinde bulunmuştur. Üretim tarihinin MÖ 100 ila 150 yılları arasında olduğu tahmin edilmektedir. Dişliler MS 50 yılının Roma Mısırı'nda İskenderiyeli Heron'un çalışmalarında da görülmektedir fakat kökenleri MÖ 3. yüzyıldaki Ptolemaios Krallığı'ndaki İskenderiye Kütüphanesi'nin iç mekaniğine kadar izlenebilmektedir ve Yunan matematikçi Arşimet (MÖ 287-212) tarafından büyük ölçüde geliştirilmiştir.

Çalışma Prensipleri

Dişlilerin çalışmasındaki temel prensip kaldıraçların temel prensibine benzemektedir. Dişli çarklar, bir güç kaynağının hızını, torkunu ve yönünü değiştirebilmektedir. Farklı boyutlardaki dişliler, dişli oranı sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yüzden de bir basit makine olarak tanımlanmaktadır. Birbirine geçen iki dişlinin dairesel hızları ve torkları, çap ölçüleriyle orantılı olarak farklılık göstermektedir. Birbirine geçen iki dişlinin tüm dişlerinin yapısı birbiriyle aynıdır.

Beraber çalışan iki veya daha fazla birbirine geçen dişlilere dişli takımı veya şanzıman (transmisyon) denir. Şanzımandaki dişliler, çapraz kayışlı kasnak sistemindeki tekerlere benzemektedir. Ayrıca dişlilerin dairesel hareket yerine düz bir hat üzerinde hareket sağladığı türü de bulunmaktadır ve bunlara kremayer dişlisi denmektedir.

Dişli çarkların bir avantajı, dişlerin kaymayı önlemesidir.

Beraber çalışan iki dişli arasındaki formül aşağıdaki gibidir:

n2 * r2 = n1 * r1

burada n1 = birinci çarkın devir sayısı

n2 = ikinci çarkın devir sayısı

r1 = Birinci çarkın yarıçapı/çapı

r2 = ikinci çarkın yarıçapı/çapı

---